Cảm nhận về hình ảnh quê hương trong thơ Tế Hanh

Quê hương trong xa cách là
nguồn đề tài vô tận, là cả một
dòng cảm xúc dạt dào, lấp lánh
suốt đời thơ Tế Hanh. Cái làng
quê nghèo ở một cù lao trên
sông Trà Bồng đã nuôi dưỡng
tâm hồn Tế Hanh, đã trở thành
nguồn cảm xúc vô tận để ông
viết nên những vần thơ tha thiết,
lai láng như : “Nhớ con sông quê
hương”, “Quê hương”, “Trở lại
con sông quê hương”. Sinh ra và
lớn lên trên mảnh đất miền
Trung - Quãng Ngãi, một vùng
đất cằn cỗi, quanh năm chỉ có
gió và cát, một vùng quê nghèo.
Do hoàn cảnh bắt buộc, ông rời
xa quê hương từ thuở thiếu thời.
Trong thời gian xa quê ông viết
rất nhiều tác phẩm, chủ yếu là về
quê hương, bằng tất cả những
tình yêu, nỗi nhớ của mình. Một
vùng đất đầy thơ mộng và rất
đẹp trong thơ Tế Hanh. Trong đó
có nói con sông quê mà ông gắn
bó :
Quê hương tôi có con sông xanh
biếc
Nước gương trong soi tóc
những hàng tre
Xa quê, xa cả con sông. Có thể
nói đó là nỗi đau của ông.
Qua những kỉ niệm, hồi tưởng về
con sông trong “nỗi nhớ con
sông quê hương”, Tế Hanh đã
thể hiện một tình yêu quê hương
tha thiết, mãnh liệt, một hình ảnh
quê hương thân thiết, ruột rà.
- Làng tôi ở vốn nghề chài lưới
Nước bao vây cách biển nửa
ngày sông
- Quê hương tôi có con sông
xanh biếc
Nước gương trong soi tóc
những hàng tre
Thế đấy, quê hương trong thơ Tế
Hanh hiện lên đẹp và mát dịu
như vậy. Còn người dân quê thì
mạnh mẽ, tinh tế, sống động :
Dân chài lưới làn da ngăm dám
nắng
Có thân hình nồng thở vị xa xăm
Chỉ có ai là con người của sông
nước, vạn chài mới có thể tạo
được hình ảnh người dân chài
giữa đất trời lồng lộng gió với đủ
hình khối, màu sắc và hương vị.
Chất muối mặn nồng ngấm vào
thân hình người dân quê hương
cũng như ngấm sâu vào làn da,
thớ thịt vào tận tâm hồn thơ Tế
Hanh. Bằng giọng thơ giãi bày,
phơi trải, ông đã kể về kỉ niệm
tuổi thơ tươi đẹp :
Khi mặt nước chập chờn con cá
nhảy
Bạn bè tôi tụm năm tụm bẩy...
Tôi đưa tay ôm nước vào lòng
Sông mở nước ôm tôi vào dạ
Cao hơn, trong xa cách, nhưng
với sức mạnh của tình quê,
không chỉ có hình ảnh đặc trưng
của quê hương "Màu nước xanh,
cá bạc cánh buồm vôi / Thoảng
con thuyền rẽ sóng chạy ra khơi"
hiện ra mà nhà thơ còn cảm
nhận được cả mùi vị quê :
Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng
nhớ
Tôi thấy nhớ cái mùi nồng mặn
quá
Quê hương Tế Hanh là một làng
chài nghèo, người dân sống cần
cù, khó nhọc, thế nhưng khi nhớ
về quê, ông lại chỉ thấy vẻ đẹp
tươi sáng. Phải chăng đó là nhờ
làng quê ấy có con sông êm đềm,
tuơi tắn, lại gần biển tự do,
phóng khoáng và nhất là nhờ
trái tim tuổi trẻ khoẻ khoắn ? Mặt
khác, cùng tình cảm đằm thắm, kỉ
niệm sâu lắng, đẹp đẽ, lời kể theo
lối giãi bày, thủ thỉ chân thật và
khả năng miêu tả những cảm
giác bên trong chân thành, mộc
mạc, nên ở thơ Tế Hanh, con
sông trở thành một hình tượng
thẩm mĩ, gợi cảm, đầy chất trữ
tình.
Đối với Tế Hanh, quê hương luôn
là bông hoa đẹp nhất trong vườn
hoa. Ca dao, dân ca dường như
cũng đã ngấm sâu vào hồn thơ
Tế Hanh. Dù ở phương trời nào
lòng ông vẫn nhớ quê hương, nó
luôn dạt dào, cháy bỏng trong
ông khiến nhà thơ thấy được
hình ảnh quê hương liên tục
hiện ra. Quê hương chính là sức
sống của ông, ở một khía cạnh
nào đó, ta lại thấy tình yêu quê
hương của Tế Hanh rất đa chiều
và phức tạp. Lúc da diết, ngập
tràn với “Nhớ con sông quê
hương”, nhưng lúc khác lại cho
người đọc thấy một hồn thơ trẻ
trung phơi phới của “Quê
hương”. Nhưng dù ở góc độ,
khía cạnh nào thì nó đều ẩn
chứa một tình yêu, nỗi khát khao
đoàn tụ, bày tỏ khát vọng gặp gỡ
cụ thể. Không như thơ Huy Cận,
Lưu Trọng Lư đầy chất mộng ảo,
không như thơ Hàn Mặc Tử, Chế
Lan Viên hun hút sầu thương,
thơ Tế Hanh trong sáng, khoẻ
mạnh, đắm đuối rất thực. Bởi
ông có một vùng quê bằng
xương, bằng thịt, mà ông luôn
dõi theo bằng đôi mắt rất thực,
bằng trái tim có địa chỉ rõ ràng.
Suốt nửa đời người, do thời thế,
Tế Hanh phải xa quê, khi trở lại
sau mùa hè đại thắng, thống
nhất đất nước - 1975, con sông
và làng quê đã đổi thay nhiều :
Tôi nhìn sông bên lở bên bồi
Tre thưa thớt ngập tràn lau cỏ
Trong ánh sáng ngả nghiêng
theo chiều gió
Thuyền máy dọc ngang tỏ trắng
lòng sông
Nhà dân chài giăng những lưới
ni lông
Màu xanh đỏ ngời ngời ánh
nước
Kìa bãi sú nơi sáu năm về trước
Giặc Mĩ bao vây sát hai mốt trung
đội dàn quân
Cây mù u không còn ngả bóng
bên cồn
Cây xanh trước đình thân chỉ còn
một nửa
Tác giả thật sự ngỡ ngàng :
Tôi đi học bờ sông bỡ ngỡ
Quên cả khúc quanh rẽ lối vào
nhà
Quê hương đẹp đẽ thơ mộng
trong tâm trí tác giả nay trần trụi
những vết thương chiến tranh,
vết thương do chia cắt đất nước.
Tác giả vừa vui vừa đau buồn
một nỗi "hồi hương".
Trở về, gặp lại, tuổi cũng đã cao,
quê hương thì đổi thay như thế,
nên sau này, dẫu quê nhà vẫn
mến yêu, thổn thức trong trái tim
nhà thơ, nhưng thơ về quê
hương của Tế Hanh thì đã khác.
Không còn cái sức hấp dẫn của
vẻ đẹp trai tráng. Cho nên, có thể
nói, người ta chỉ còn nhớ đến
những bài thơ về quê hương,
con sông quê của ông mấy mươi
năm về trước. Dù sao thế cũng là
quá đủ với một đời thơ.
Có thể nói những bài thơ về quê
hương trước và hai mươi năm
sau Cách mạng Tháng Tám của
Tế Hanh đã cất lên một tiếng ca
trong trẻo, nồng nàn, thơ mộng
về con sông hiền hòa đã “tắm cả
đời tôi”, về cái làng vạn chài từng
ôm ấp, ru vỗ tuổi thơ ông. Mỗi
chúng ta một lần nữa vui mừng
khi được giao tiếp với một hồn
thơ khoẻ mạnh, trong sáng song
lại rất đỗi bình dị mà sâu sắc. Nó
không hề làm nặng đầu ta với
những bóng dáng siêu hình hay
những vô thức u minh, nó chấp
cánh mộng mơ, bồi đắp cho mỗi
chúng ta tình yêu quê hương
thắm thiết, là điểm trở về bình
yên của ta trong cuộc đời nhiều
bươn trải, cũng là sự thôi thúc ta
vươn lên.